Kolekcja pisanek zgromadzona w II poł. XX w. przez prof. Ryszarda Brykowskiego składa się z dwudziestu pięciu barwnie zdobionych jajek. Nie znamy dokładnej historii powstania tej kolekcji, gdyż trafiła ona do MZWDR w 2020 r. po śmierci profesora. Najprawdopodobniej prof. Brykowski osobiście nabywał pisanki na targu w Kosowie lub były prezentami od przyjaciół przyjeżdzających z terenów Huculszczyzny. W kolekcji prezentowane są pisanki huculskie wykonane techniką batikową w II połowie XX w.
Jajko jest symbolem nowego, wykluwającego się życia. Od setek wieków postrzegano jajko jako siłę przeciwdziałającą złym duchom i wykorzystywano je w obrzędach związanych z kultem zmarłych. Wyjątkową moc jajka wykorzystywano w medycynie ludowej, jako lekarstwa przeciwko gorączce w chorobach płuc i skóry.
Historia ozdabiania jajek i ich obrzędowego znaczenia obecnie kojarzy się nam z zwyczajem wielkanocnym ale sięga już kultury egipskiej. Pisankom i umieszczonym na nich symbolom przypisywano nadprzyrodzone właściwości magiczne. Znaki solarne w postaci krzyża, swastyki czy rozety miały gwarantować odrodzenie i wieczność. Figury geometryczne symbolizowały nieskończoność i trwałość świata. Kolorystyka też miała swoją symboliczną wymowę.
Najstarsze polskie pisanki odkrywano podczas prac wykopaliskowych między innymi w Ostrówku, Opolu, Wrocławiu i Gdańsku pod węgłami średniowiecznych domostw jako ofiara zakładzinowa. W kulturze chrześcijańskiej zwłaszcza w prawosławiu, w Niedzielę Wielkanocną kładziono na grobach pisanki, dzieląc się w ten sposób z przodkami radością Zmartwychwstania Chrystusa. Ozdobione jajko miało gwarantować szczęście, powodzenie i ochronę przed urokami. Jajko oczyszczało, leczyło, odwracało zło, udzielało swej życiodajnej siły roślinom, zwierzętom i ludziom. Barwione i zdobione jajko występowało także w roli obrzędowego daru. W okresie Świąt Wielkanocnych wręczano je wyrażając w ten sposób swoje uczucia sympatii i miłości. Najczęściej młode panny i młodzi kawalerowie przesyłali sobie pisanki a wśród nich szczególne znaczenie miały te zabarwione na czerwono. Przyjęcie wzajemne jajka oznaczało odwzajemnione uczucia.
W zależności od techniki zdobienia jajek rozróżnia się dekorowane techniką batikową-„pisanki”; ornamentowane technika rytowniczą- „wydrapywanki”, „drapankii”, „kroszonki”; techniką aplikacyjną –„nalepianki”, „oklejanki” „wyklejanki”. Technika batikowa jest w Europie najstarsza i polega na nanoszeniu, „pisaniu” na skorupce jajka dowolnych ornamentów specjalnym narzędziem zamoczonym w rozpuszczonym wosku pszczelim i następnie zanurzeniu tak przygotowanego jajka w barwniku. Charakterystyczny biały ornament na zabarwionym tle uzyskiwano po wyjęciu jajka z roztworu farby i usunięciu wosku. Powtarzając tę operację kilkakrotnie nakładając wosk na coraz to inne miejsca i zmieniając kolor barwników, otrzymywano wielobarwną pisankę.
Literatura:
D. Jasnowska, „Pisanka. Subtelna sztuka zdobienia”, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2018, s. 9-16.
